Sau khi chiến thắng liên tiếp quân Trịnh và quân Tây Sơn, Nguyễn Ánh, vị thân vương độc nhất và cuối cùng của nhà Nguyễn, đã làm lễ khải hoàn ở Huế vào mùa đông năm Nhâm Tuất (1802). Lên ngôi Hoàng đế lấy niên hiệu là Gia Long, ông tổ chức một cuộc lễ ở miếu thờ hoàng gia, một cuộc lễ long trọng gọi là lễ Hiến phù [2]. Để nói lên ý nghĩa của cuộc lễ ấy, vua đã ra lệnh đào thi hài của các vua Tây Sơn là Nguyễn Văn Nhạc và Nguyễn Văn Huệ lên để nghiền nát và ném cho bay theo gió. Riêng những cái sọ của hai kẻ phản nghịch này thì để lại, nhưng đưa vào ngục thất [3] và để kín trong những cái vò.

       Theo một câu chuyện có tính cách lịch sử, thì ở Khám đường có ba cái vò, hai cái nhốt những sọ của Nguyễn Văn Nhạc và Nguyễn Văn Huệ, cái thứ ba đựng hài cốt hoặc của Nguyễn Văn Lữ, hoặc của Nguyễn Quang Toản. Đó là điều người ta chưa biết được một cách chính xác.

       Ba cái vò này bị giam giữ trong những ngăn cách biệt nhau của Khám đường. Chúng bị xích lại và những cánh cửa của các ngăn ấy đều bị niêm phong. Mỗi tháng đều có một phái đoàn đặc biệt đến xem xét, xác nhận lại sự phong bế ấy. Những cái vò này đã trở thành đối tượng của một sự thờ cúng đặc biệt của những người lính được giao nhiệm vụ canh giữ Khám đường, giúp họ rất có hiệu lực trong việc tìm lại các tù nhân bỏ trốn.

       Chính các tù nhân cũng đã trông thấy nơi những người Tây Sơn - hay nói đúng hơn, nơi những hài cốt bị giam giữ trong những chiếc vò ấy và bị xiềng lại như họ - những thần linh mà họ tôn sùng với mục đích xin cho họ được che chở và được giảm án trong chế độ lao tù. Vả lại, những cái vò nầy đã được gọi tên là ông Vò hay chúa Ngụy.

       Những cái vò ấy chắc đã biến mất vào thời kỳ xảy ra vụ âm mưu chiếm Huế năm 1885, các tù nhân trong khi đào thoát đã cố ý mang đi.

       Hiện nay còn tương truyền hai câu chuyện rất đặc biệt về vấn đề hài cốt của Tây Sơn.

       Chuyện thứ nhất do các bà trong nội cung kể lại, nói rằng một trong những cái sọ ấy đã hiện ra cho Đồng Khánh thấy ngay bên trong Hoàng cung. Khi ông vừa chợt nhận ra thì nó biến thành một con mèo rừng. Đồng Khánh là một tay thiện xạ, ông liền đưa súng nhắm bắn. Tức tốc, con mèo hoá ra thành một con gà vàng, và sau khi nhảy lên trên một thứ đồ gỗ trong cung điện thì nó biến mất. Sự hiện hình này đã gây bất hạnh cho vua Đồng Khánh là ông bị bệnh ngay và chết một cách nhanh chóng.

       Chuyện thứ hai, cũng khó tin như chuyện vừa rồi, kể rằng Thành Thái lúc còn nhỏ, trong khi giở nắp một trong những cái vò ấy ra xem ở tại Khám đường hay ở tại trong Hoàng thành gì đó, ông đã bị thần lực của Tây Sơn gây cảm xúc rất mạnh để trả thù và sức khỏe của ông vua trẻ này đã bị sa sút hẳn.                                     

Phan Thuận An dịch.

Chú thích

[1]. Thông báo đã đọc trong cuộc họp ngày 23-4-1914; “Note sur les cendres des Tay Son dans la prison du Kham Duong” par Nguyễn Đình Hoè, BAVH, 1914, pp.145-146.

[2]. Trong nghi thức cử hành, cuộc lễ nầy bao gồm việc cúng tế để biểu dương những binh sĩ đã chết trong suốt thời kỳ chiến tranh và trình diện trước bàn thờ những tù binh chiến tranh, cũng như các chiến lợi phẩm tịch thu được của kẻ thù.

[3]. Ngục thất là Khám đường ngày xưa: vào năm thứ 6 triều minh Mạng, vua đã sửa đổi danh từ Ngục thất nghĩa là giam và cho thêm vào đó một trợ từ nữa là Khám đường (Phòng thẩm tra tư pháp) thành ra Khám đường Ngục thất.

Bản gốc tiếng Pháp đăng trến Tập san Đô Thành Hiều Cổ

(Bulletin des Amis du Vieu Huees) số 2 Tháng 4-7 năm 1914. tr.145-146