GS Phan Huy Lê nghe nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân thuyết trình những vết tích cung điện Đan Dương trong chuyến khảo sát thực địa. Ảnh: Đ.K

Cung điện Đan Dương ở đâu?

PGS.TS Đỗ Bang - Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam - nhận định rằng, vương triều Tây Sơn chưa biên soạn được bộ chính sử về vương triều mình thì bị sụp đổ. Tiếp đó, nguồn tài liệu về Tây Sơn bị các vua triều Nguyễn cho truy tầm và hủy diệt. Tư liệu về Tây Sơn còn lại được Quốc sử quán triều Nguyễn tóm lược trong quyển 30 của bộ Đại Nam chính biên liệt truyện chỉ hơn 50 trang nên không thể đầy đủ, chính xác và khách quan.

Các nguồn tài liệu trong nước chủ yếu là thơ văn, nước ngoài là bút ký thì rất sơ sài và phiến diện, nguồn tài liệu dân gian bị nhiễu nặng nên gây khó khăn và ngộ nhận cho giới nghiên cứu. Một vấn đề được giới nghiên cứu và xã hội đặc biệt quan tâm là Kinh đô Phú Xuân dưới thời Tây Sơn và lăng mộ vua Quang Trung tại Huế. Cho đến nay, vấn đề này cũng chỉ dừng lại ở những giả thuyết chưa đủ sức thuyết phục.

Cuộc hội thảo diễn ra vào 14h ngày 30.10, nhưng sáng hôm đó, GS Phan Huy Lê - Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, cùng những nhà sử học, nhà nghiên cứu ở Huế đã theo chân ông Nguyễn Đắc Xuân điền dã, điểm khởi đầu là chùa Thiền Lâm (150 Điện Biên Phủ, phường Trường An, TP.Huế) - nơi ông Xuân nhận định từng tồn tại cung điện Đang Dương gần đó. Ông chỉ ra rất nhiều vết tích từ những tấm bia cổ bị mài không còn chữ, vết tích của bức tường thành bị chôn vùi dưới lòng đất, những khối đá hoa văn chỉ có thể được dùng để xây dinh phủ của các bậc đế vương ngày xưa…

“Trong quá trình đi tìm phủ Dương Xuân đã bắt gặp những biểu hiện của một vùng di tích liên quan đến Tây Sơn. Chứng tỏ cung điện Đan Dương phủ lên phủ Dương Xuân hoặc phủ Dương Xuân là tiền thân của cung điện Đan Dương. Có nghĩa cung điện Đan Dương bị đập phá chôn sâu, nên phủ Dương Xuân phải mất tích. Chùa Thiền Lâm từng được dùng như nơi làm việc của triều đình Quang Toản nên bị bôi xóa bia biển, chuyển địa điểm…”, ông Xuân cho biết.

Để chứng minh, ông Nguyễn Đắc Xuân dẫn các các tài liệu của một số nhân chứng phương Tây như Jean Koffler, Pierre Poivre… cho rằng: Chúa Nguyễn Phúc Khoát có xây cung điện Mùa Đông ở nam sông Hương (phủ Dương Xuân)… Ngoài ra, từ một chú thích trong bài thơ "Cảm hoài", Ngô Thời Nhậm - một trọng thần của vua Quang Trung - có ý: “Cung điện Đan Dương là sơn lăng phụng chứa y bào tiên hoàng ta”, ông Xuân khẳng định: Đan Dương là tên một cung điện tương ứng với cung điện trên (ý này được rất nhiều người khai thác).

Theo ông Xuân, thượng thư thời Cảnh Thịnh của vương triều Tây Sơn là Phan Huy Ích trong một bài thơ ý rằng, quân quan Thái sư Bùi Đắc Tuyên chiếm chùa Thiền Lâm làm dinh cơ có chú thích “Lúc bấy giờ bọn tiểu giám giữ lăng thường đến hầu”. Với thông tin này, ông Xuân khẳng định, lăng được triều đình cử người canh giữ đó là lăng của vua Quang Trung, có địa chỉ rất gần với chùa Thiền Lâm. Ông cũng chỉ ra rằng, hiện ở khu vực chùa Thiền Lâm còn có nhiều di vật và địa danh liên quan đến thời “binh loạn” (chỉ thời Tây Sơn) như “mả loạn”, “giếng loạn” nên có khả năng đây là khu di tích quan trọng của vương triều Tây Sơn, trong đó có cung điện Đan Dương - sau này là lăng Đan Dương. Kết quả nghiên cứu của ông Xuân được TS. Nguyễn Nhã, nhà báo Thanh Tùng, Hồ Vĩnh, Lê Tân tán thành rằng có cung điện Đan Dương thời Tây Sơn tại Huế.

Tấm đá thanh mà ông Nguyễn Đắc Xuân cho rằng là 1 trong 4 tấm đá khuôn tĩnh của lăng mộ vua Quang Trung, hiện đặt tại chùa Vạn Phước. Ảnh: Đ.K

Cần khai quật khảo cổ học

Phản biện những cứ liệu của ông Nguyễn Đắc Xuân đưa ra, nhà nghiên cứu, bác sĩ Nguyễn Anh Huy qua khảo tả các văn bản chữ Hán của Ngô Thời Nhậm, Phan Huy Ích cùng một số trước tác khác có đề cập về hai chữ “Đan Dương” và đưa ra kiến giải khác. Ông Huy cho rằng, cả 2 bài thơ của Ngô Thời Nhậm và Phan Huy Ích đều là văn bản không chuẩn. Về câu: “Đan Dương cung điện phụng ngã... … (2 chữ để trống) tiên hoàng tàng bảo y chi sơn…”, chữ “ngã” tự dạng rất giống chữ “vũ”. Nếu có bản gốc đầy đủ số chữ và chính xác từng chữ thì không thể dịch là “Cung điện Đan Dương là sơn lăng kính giữ bảo y tiên hoàng ta”.

“Chúng ta biết Ngô Thì Nhậm là một tiến sĩ nho học thuộc dòng Ngô Gia văn phái thì không thể viết một văn bản Hán Nôm mà khi hở khi dày, khi thiếu như vậy được. Chứng tỏ văn bản này do đời sau sao chép lại”, ông Huy nói. Về nguyên tác của Phan Huy Ích, ông Huy cho biết, có chữ “Nghi” do viết nhầm nên bị gạch và viết thêm chữ “Tuyên” (Bùi Đắc Tuyên). Ông Huy cũng cho rằng, văn bản này do người đời sau chép và chú giải thêm vì thơ xưa không có chú thích.

Ông Huy cũng khẳng định, hai chữ “binh loạn” được ghi trong sách “Đại Nam nhất thống chí” là để chỉ sự kiện quân Trịnh đánh chiếm Phú Xuân đầu năm 1775, còn về Tây Sơn sử sách triều Nguyễn đều gọi là “ngụy”. Thêm vào đó, chùa Thiền Lâm vào đầu thế kỉ XIX được trùng tu khang trang, nên những di vật của ngôi chùa cổ này la liệt khắp nơi là do chùa bị phá vào cuối thế kỷ XIX khi mở Nam Giao tân lộ (nay là đường Điện Biên Phủ, TP.Huế). Về chữ “Tiên” xuất hiện tại khu vực này không đủ cơ sở để kết luận có liên quan đến công chúa Ngọc Hân.

Ông Võ Vinh Quang - Phân viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia Việt Nam - đã công phu khảo sát các văn bản chữ Hán để tìm ra giá trị đích thực của các bài thơ Ngô Thời Nhậm và Phan Huy Ích liên quan đến cung điện Đan Dương. Theo ông Quang, các văn bản này đều do người đời sau sao chép, phần lớn là từ thời Tự Đức về sau nên độ tin cậy không cao. Ông Quang đưa ra 5 văn bản có chữ “Đan Dương” và chứng minh “Đan Dương” hoặc “Đan Lăng” là danh từ chung, nhằm chỉ lăng tẩm của bậc đại vương chứ không phải tên ngôi lăng của vua Quang Trung. Nếu “đan” là chỉ màu son đỏ, thì ngôi điện, ngôi lăng ở đây chỉ về màu sắc chứ không có ý đề cập đến khu di tích thuộc về hoàng đế Quang Trung.

Còn nhà nghiên cứu Trần Đại Vinh khẳng định ý kiến cá nhân rằng: “Không có một cung điện Đan Dương”. Ông Vinh cho rằng, qua ghi chép của Ngô Thì Nhậm và Phan Huy Ích đều dùng là “Đan Lăng”, “Có Đan Lăng tại Huế nhưng đã trở thành phế tích chứ không có cung điện Đan Dương”. Bởi nếu có một phủ Dương Xuân tồn tại dưới thời Tây Sơn nếu không phá hoại lấy làm củi thì nơi hưởng lạc của các chúa có thể sử dụng làm nơi xây cất lăng mộ của hoàng đế được không?

GS Phan Huy Lê cho rằng, đã có những mấu chốt quan trọng: Xác định chùa Thiền Lâm chính là nơi mà Thái sư Bùi Đắc Tuyên từng chiếm dụng làm nơi làm việc; các tư liệu của Ngô Thì Nhậm và Phan Huy Ích hiện là những tài liệu quý giá bậc nhất trong việc nghiên cứu về cung điện Đan Dương và lăng mộ vua Quang Trung mà hiện chúng ta có được. Đồng thời, GS Phan Huy Lê đề xuất để có thêm cứu liệu cần thiết phải có cuộc khai quật khảo cổ học khu vực chùa Thiền Lâm mở rộng.

Đăng Khoa

Nguồn báo lao động (15.11.15)